Didáctica da Ensinanza de Linguas Estranxeiras con Gonzalo Constenla

Aquí imos coa última entrada de blog para a materia de Didáctica da Ensinanza das Linguas Estranxeiras correspondente ao Tema 1: Situacións e variábeis na situación de ensino das linguas estranxeiras: contextos de adquisición e uso, repertorio lingüístico, a lingua estranxeira a idades precoces impartido polo docente Gonzalo Constenla nas sesións do 8 e 15 de xaneiro. Nesta ocasión, realizaremos un breve repaso dos conceptos vistos na aula e unha posterior reflexión daqueles aspectos máis destacados.

Como de costume, para prepararnos para comezar este novo tema e romper o xeo, Gonzalo trouxo á aula unha actividade que moitos de nós descoñecíamos e que nos permitiu poñer en funcionamento os nosos coñecementos de partida: o diagrama de Venn. Este tipo de diagramas supoñen unha ferramenta idónea para a comparación de ideas, existen tres variantes: círculos superpostos, círculos dentro doutros círculos, ou círculos separados. Nesta primeira tarefa, empregamos a primeira opción para comparar as ideas de lingua materna e lingua estranxeira, anotando aquelas características propias de cada unha en senllos extremos, e as comúns no centro da imaxe. Unha vez improvisada unha primeira proposta coas miñas compañeiras Marta e Fanny, fixemos unha posta en común co resto do grupo aula, descubrindo que contábamos con moitos prexuízos acerca destes conceptos. Entre os trazos máis recorrentes nos diagramas dos meus compañeiros e compañeiras, atopábanse o número posible de linguas maternas, a posibilidade de esquecer a lingua materna, o concepto en si de lingua estranxeira, etc. Co aumento das preguntas e a diversidade de opinión, Gonzalo deu comezo á súa exposición. Tratamos entón as diferentes linguas segundo o seu contexto de adquisición:

• Lingua inicial: é aquela que entendemos como lingua materna. Non obstante, unha crianza pode adquirir ata dúas linguas iniciais.
• Lingua segunda: é aquela que se aprende despois da/s lingua/s iniciais en calquera contexto, non necesariamente no ensino, e para a que non hai un número limitado.
• Lingua estranxeira: á diferencia das dúas anteriores, a lingua estranxeira adquírese unicamente nun ámbito escolar, de xeito consciente e para unha fin concreta.

E o seu contexto de uso:

• Lingua habitual: é a lingua que o falante emprega na maioría dos contextos. Podemos empregar ata dúas linguas habituais e non teñen porqué corresponderse coa lingua inicial.
• Lingua de traballo: é a lingua empregada para a comunicación dentro dunha empresa multinacional ou organismo internacional.
• Lingua vehicular: é aquela que coñecemos como lingua franca. Varía dependendo do contexto e os interlocutores.

Unha vez establecidas estas diferencias, preséntasenos un panorama lingüístico moito máis amplo do que coñeciamos. Falamos entón do repertorio lingüístico, comparando os conceptos de comunidade lingüística e comunidade de lingua. Como exemplo, no meu caso persoal a comunidade lingüística podería estar formada por todos aqueles que son bilingües en galego e castelán, mentres que a comunidade de lingua podería constituírse de todas aquelas persoas que falan francés do Québec. Co obxectivo de afianzar estes conceptos, levamos a cabo unha actividade de Placemat, que se trata dunha estratexia ideal para garantir a participación equitativa de todo o alumnado en calquera situación de debate. Empregando o espazo acordado para cada un dos cinco membros do grupo, plasmamos a nosa opinión sobre dúas cuestións proporcionadas polo profesor, sobre as que reflexionamos todos xuntos posteriormente.

Unha vez asentado este coñecemento, trasladámolo ao ámbito da didáctica. O enriquecemento do repertorio lingüístico do alumnado e a cohesión dunha comunidade lingüística convértense entón nas prioridades da ensinanza-aprendizaxe de linguas estranxeiras. Para isto, o docente ten que ter en conta unha serie de variábeis: 

Características do alumnado
A forma de aprender unha lingua estranxeira varía segundo a idade debido á madurez, o desenvolvemento cognitivo, a capacidade de análise, reflexión e formalización. Distínguense cinco etapas na aprendizaxe dunha LE, sendo as dúas primeiras (ata os 8 anos de idade) o período óptimo para a adquisición posto que as crianzas aínda procesan a lingua en contornos entoativos e contan cunha capacidade máxima de imitación. Pero en tódolos casos é necesario ter en conta tres etapas de aprendizaxe coa fin de establecer as prioridades e os obxectivos en cada momento: unha primeira relativa á adquisición do léxico, da entoación e da fonética; unha segunda, correspondente á adquisición da gramática; e unha terceira relacionada coa adquisición de regras socioculturais. Á hora de deseñar o proceso de ensinanza-aprendizaxe, tamén é importante –como explicabamos anteriormente- o perfil lingüístico do alumno, é dicir, a estrutura e familia lingüística da lingua nai e da lingua estranxeira que se espera adquirir, as posibles interferencias e tipos de erro que poden ter lugar, etc.

Características do centro
O tipo de centro de ensino (público, concertado ou privado) presentará unhas características diferentes en relación co control pedagóxico e financeiro por parte das administracións públicas, coas esixencias de formación e contratación do profesorado, ou nas políticas de admisión dos estudantes, o que repercutirá indirectamente na ensinanza. A tradición pedagóxica do país (gramatical ou comunicativa), así como a relación entre o docente e o alumnado, son tamén dous factores chave no desenvolvemento das clases, persoalmente, considero que este último é o máis importante, podendo favorecer a aprendizaxe cando o resto de circunstancias fallan.

 Obxectivos
Os grandes esquecidos, non se pode comezar un proceso de ensinanza-aprendizaxe sen establecer uns obxectivos. O docente é o encargado de elaboralos seguindo as esixencias dos distintos niveis de concrecións curricular e tendo sempre en conta para quen van dirixidos. Non só permiten a avaliación e a comprobación de que a metodoloxía aplicada é a idónea, senón que serán o punto que vise o profesorado para deseñar as aprendizaxes.